Awatar wycisnął mi łzy z oczu

You fly now, with me! My brothers! Sisters! And we will show the Sky People… that they can not take whatever they want! And that this… this is ZION AND WE ARE NOT AFRAID!

Dosłownie — płakałem po Awatarze. Kiedy leciały końcowe napisy, zdjąłem okulary — i musiałem wytrzeć oczy. Spojówki mnie piekły i głowa bolała. Technika 3D jeszcze nie jest doskonała.

Poza 3D, helikopterami i wymiatającą końcową bitwą, to najfajniesza w całym filmie była biologia. Niestety, nie udało mi się w kinie zawiesić niewiary na haku ani nie polubiłem Na’vi (Avatar is no „Aliens” and Grace is no Ripley, ma’m), stąd ta notka. W skrócie: gdybym był Pandorianem, prawie na pewno nie byłbym ewolucjonistą. Pandora to raj dla tych, którzy wierzą w istnienie stwórcy, chociaż w tym wypadku stwórca chyba nie jest starszym panem, który nie chadza do fryzjera. Po drugie, ich stwórca wykorzystuje Na’vi tak, jak Na’vi wykorzystują swoje wierzchowce.

Cała biologia Pandory na poziomie molekularnym musi być niezwykle podobna do ziemskiej. Przynajmniej niektóre formy życia — Na’vi — mają DNA, i to nie byle jakie, ale poddające się hybrydyzacji z ludzkim DNA. To oznacza, że nie tylko DNA jest wykorzystane jako nośnik informacji, ale że Na’vi mają też podobną strukturę genów, ten sam mechanizm translacji, są oparte na białkach i lipidach i tak dalej. Nawet zakładając, że mózg awatara jest „implementacją” mózgu człowieka w obrębie organizmu Na’vi, sam fakt, że da się taką implementację osiągnąć zwyczajnie hodując hybrydę oznacza, że systemy człowieka i Na’vi nie są zasadniczo różne.

Pic unrelated

Dygresja: czy atmosfera Pandory zawiera tlen? Objawy, które opisane są na początku filmu — najpierw w ciągu kilku minut tracisz przytomność, potem umierasz — przypominają objawy śmierci w wyniku uduszenia, gdy człowiek oddycha np. czystym azotem. Wówczas nie dusimy się — uczucie uduszenia powstaje wówczas, gdy organizm nie może pozbywać się CO₂ (kiedy na przykład głowa tkwi w szczelnym plastikowym worku, a ktoś obok szepcze „Nie powinieneś był kraść pieniędzy Małego Jo”). Jeśli brak tlenu, ale CO₂ swobodnie ucieka z płuc, po prostu płynnie tracimy przytomność, a po kilku-kilkunastu minutach umieramy. To by oznaczało, że w atmosferze nie ma tlenu, albo jest go bardzo mało. To wyjaśnienie wydaje się o tyle sensowne, że nic w zachowaniu ludzi nie wskazuje na obecność substancji silnie toksycznych, zdolnych do zabicia w kilka minut.

Z drugiej strony, inne elementy filmu wskazują jednak na to, że w atmosferze Pandory jest tlen. Drewno się pali tak samo, jak na Ziemi. Rośliny są niezwykle przypominają ziemskie — odcieniami zieleni, strukturą korzeni, kształtem liści. Zwierzęta i Na’vi oddychają. Na’vi mają metabolizm podobny do ziemskiego, sapią jak się zmęczą, a w ich żyłach płynie czerwona krew. Wszystko razem wygląda na metabolizm tlenowy.

Grace Augustine, Ph.D.

Pod pewnymi względami biosfera Pandory przypomina biosferę Ziemi, i to konkretne ekosystemy współczesnych nam lasów tropikalnych. Rośliny — które stanowią przecież większą część każdego ekosystemu — są niezwykle podobne kształtem i kolorem do ziemskich. Wyjątkiem są organizmy we wnętrzu gigabaobabu.

Wszystkie większe zwierzęta, kręgowce, które widzimy na filmie, mają mniej więcej podobny plan budowy. Trzy pary kończyn (przy czym przednie kończyny blisko siebie), oddzielne otwory oddechowe po bokach szyi, brak owłosienia, dwie lub trzy pary oczu. Z głowy wystają organiczne m/f RJ45 umożliwiające szybkie połączenia z pandoriańskim Internetem oraz połączenia peer-to-peer z innymi organizmami.

Ale Na’vi znacznie różnią się od wszystkich pandoriańskich zwierząt. Mają plan budowy nieznacznie różny od ludzkiego, oddychają ustami i nosem, posiadają włosy, pępek, piersi i sutki — są ssakami. Jednocześnie jednak wyrastają im z głów wtyczki RJ45. Narzuca się wniosek, że część pandoriańskiej fauny została stworzona — przez kogo, to chyba nietrudno się domyślić.

Wtyczki istot z Pandory są bardzo podobne i kompatybilne niezależnie od planu budowy zwierzęcia. Albo powstały na drodze konwergencji, albo powstały zanim rozeszły się ścieżki ewolucyjne planu budowy Na’vi i reszty fauny. Albo wszystko razem jest wynikiem inteligentnego działania stworzyciela.

Oba wyjaśnienia ewolucyjne — konwergencja i synapomorfia — wymagają niezwykle silnego nacisku ewolucyjnego na zachowanie mechanizmu komunikacji między gatunkami i między zwierzętami a superorganizmem planety. Jedyny nacisk doboru, jaki mi przychodzi do głowy, to sztuczny dobór ze strony stwórcy, czyli pandoriańskiego internetsu. Wszystkie inne pomysły wyjaśnienia potrzeby wtyczek, jakie przyszły mi do głowy, dają zbyt słaby nacisk, żeby całkowicie wyeliminować mutacje usuwające wtyczki, powodujące zanik ich kompatybilności albo ewolucję pasożytów wykorzystujących łącza we własnych celach. Sami jesteśmy superorganizmami, w których indywidualne komórki współpracują, komunikują się i reagują na rozkazy — ale czasem umieramy na raka. Zapewne, jeśli pojawiają się mutanci bez wtyczek, albo mutanci, którzy nie życzą sobie być zlinkowani, to pandoriański internets nasyła na nich swoich zlinkowanych zombie.

Pandoriański paninternets — Eiva — jest, jak twierdzi Ripley w jednej ze scen, lepszy od ludzkiego mózgu. Co się dzieje z mózgiem konika lub smoka podłączonym do bardziej złożonego mózgu Na’vi? Robi, co mu każą, ot co. Odpowiedź na to, co robi mózg Na’vi podłączony do paninternetsu wydaje mi się oczywista. Paninternets jest stwórcą i władcą Pandory. Może nawet i lubi czy szanuje swoich Na’vi, ale nie będzie miał skrupułów, żeby posłać ich na rzeź czy w jakiś inny sposób wykorzystać do swoich celów. Gdy Na’vi zabija zwierzę, żeby je zjeść, przeprasza je, dziękuje („dziękuję, bracie, że cię zabiłem” — obrzydliwe), dobijając — głaszcze i w ogóle zachowuje się strasznie milutko. Tyle, że i tak zabija. Analogicznie widzę relacje paninternets — Na’vi.

W takim razie nasuwa się też wyjaśnienie podobieństw między Ziemianami a Na’vi: Na’vi zostali stworzeni przez paninternets na wzór i podobieństwo Ziemian. Motywy Eivy mogły być bardzo proste: nie tylko pozbyć się Ziemian, ale pozbyć się ich tak, żeby możliwie dużo się od nich nauczyć, i to możliwie małym kosztem. Eiva nie szukała żadnego porozumienia czy kompromisu: porozumienie może być między równymi intelektami, ale relacje Eiva-ludzie bardziej przypominają relacje człowiek-mysza.

Serio nie wiesz, co to znaczy 'Pandora'?

Ziemianie sami przyszli i swoją wiedzę zaoferowali na srebrnej tacy. Eiva przewidziała, że prędzej czy później może znaleźć się jakiś Ziemianin, który będzie skłonny podłączyć się do systemu. Całe plemię Na’vi z gigabaobabu, mit o jeźdźcy megasmoków — to wszystko było przygotowane, żeby złapać odpowiedniego frajera. Eiva przez cały czas mogła się pozbyć ludzi — gdyby tylko chciała. Straty, które poniosła przy wyrzucaniu Ziemian były niewielkie — a zyskała umysły jednego naukowca i jednego żołnierza, nie wspominając o całej infrastrukturze bazy. Finałową walkę nie wygrali Na’vi — wygrała ją Eiva, inteligentniejsza od Na’vi i ludzi razem wziętych. WIN!

EDIT: Inny wariant tego wyjaśnienia.