Człowiek *nie* pochodzi od Darwina

Internetsy obiegła wiadomość, że człowiek nie pochodzi z Afryki, tylko z Azji.

„Od­kry­cie w Bir­mie ko­pal­nych szcząt­ków nie­wiel­kie­go zwie­rzę­cia Afra­sia dji­ji­dae ży­ją­ce­go 37 mln lat te­mu sta­wia na gło­wie do­tych­cza­so­wą wie­dzę o po­cho­dze­niu czło­wie­ka. Do­wo­dzi, że gru­pa ssa­ków na­czel­nych, z któ­rych w pro­ce­sie ewo­lu­cji na­ro­dzi­ły się mał­py i lu­dzie, przy­by­ła do Afry­ki z Azji.

Przez wie­le lat na­ukow­cy są­dzi­li, że po­czą­tek ewo­lu­cji ssa­ków na­czel­nych miał miej­sce w Afry­ce.”

(Rzeczpospolita)

No więc nie, nie sądzili, nie naczelnych i nie stawia na głowie.

Oznacza to, że ci wcześni przodkowie człowieka skolonizowali Afrykę mniej więcej w tym okresie, z którego pochodzą oba znaleziska.

(Wyborcza)

No więc nie, nie oznacza, nie przodkowie i nie w tym okresie.

1. Naczelne to grupa ssaków do których należą między innymi król Julian, wyraki, małpy właściwe, małpy człekokształtne i człowiek. Najstarsza znana skamieniałość pochodzi sprzed 58 mln lat — to Plesiadapis, który występował w Europie i Ameryce Północnej; inne wczesne naczelne występowały też w Azji (czy zauważyliście, że w tym zdaniu nie pada słowo „Afryka”?). Możliwe, że początki całej grupy sięgają jeszcze dinozaurów.

2. Pochodzenie naczelnych to jedna sprawa. Pochodzenie człowieka to druga. W przypadku tej drugiej, od lat nie ma większych wątpliwości, że człowiek pochodzi z Afryki. Odkrycie naukowców z Francji i Birmy żadnej z tych dwóch spraw bezpośrednio nie dotyczy.

3. W przypadku artykułu z PNAS chodzi o trzecią sprawę, czyli o początki ewolucji małp właściwych. Pewne nieporozumienie może się brać stąd, że angielskie „anthropoids” odnosi się do małp właściwych (czyli np. także pawianów), natomiast polskie „małpy człekokształtne” to „hominoidea”, czyli „apes” — gibbony, orangutany, szympansy, goryle i ludzie.

W tabelce poniżej podaję przybliżone daty powstania grup.

Łacina	Angielski	Polski	Wiek
Primates	Primates	Naczelne	ok. 65 mln lat
Simiiformes / Anthropoidea	Simians / Anthropoids	Małpy właściwe	ok. 40 mln lat
Hominoidea	Apes	Małpy człekokształtne	ok. 30 mln lat
Hominidae	Hominids / great apes	Człowiekowate / hominidy	< 10 mln lat
Homo	Human	Człowiek	2-4 mln lat

Mówiąc o ewolucji czy pochodzeniu człowieka, najczęściej ma się na myśli ewolucję człowiekowatych albo samego rodzaju Homo.

4. Drugie nieporozumienie może się brać z sugestywnego tytułu z Science: „An Asian origin for human ancestors?”  Mowa jest jednak nie o pochodzeniu ludzi, tylko o pochodzeniu przodków ludzi, czyli przodkach do kwadratu, drugiej pochodnej po przodkach. No, a poza tym, tak, czy siak, wszyscy wyrastamy z jednego pnia, więc formalnie, choć czepialsko, to jeśli ktoś znajdzie nowego dewońskiego tiktaalika w Chinach, to też można mówić o „stawianiu na głowie tez o pochodzeniu człowieka”.

5. Fajno, czyli o co chodzi? Autorzy artykułu znaleźli zęby, powiem więcej: znaleźli cztery zęby, po czym jak Cuvier, opisali całe zwierzę (Afrasia djijidae) i jeszcze zawrócili bieg historii.

Z zębów ssaków można wyczytać bardzo wiele, co właśnie pokazał niegdyś Cuvier, w dodatku są to najtwardsze elementy szkieletu, więc najlepiej się zachowują.

Zęby były bardzo podobne do zębów innego zwierzątka z tamtego okresu, o nazwie Afrotarsius libycus. W nazwie, jak widać, pojawia się nie tylko Afryka, ale nawet i Libia. Z Afrotarsiusa też zresztą zostały tylko zęby. Oba zwierzątka — Afrotarsius i Afrasia — wyglądały podobnie. Były to nadrzewne, owadoożerne, niewielkie ssaki. Podobieństwo uzębienia jest w każdym razie tak wielkie, że gatunki należy uznać za bardzo blisko spokrewnione.

6. Afrotarsius i Afrasia występowały w tym samym czasie na dwóch różnych kontynentach, oddzielonych morzem, jak widać na poniższym obrazku (szare dziwne kształty to górne prawe trzonowe zęby Afrotarsiusa i Afrasii). Ponieważ zwierzątka były tak bardzo podobne, to wypada przyjąć, że jakoś w tamtym okresie albo jedno z nich przywędrowało do Azji, albo drugie do Afryki.

Autorzy proponują tę drugą hipotezę, ponieważ analiza filogenetyczna (w oparciu o cechy morfologiczne) łączy Afrotarsiusa i Afrasię z gatunkami z grupy Eosimiidae, które wszystkie znane są wyłącznie z Azji. I tutaj leży pies pogrzebany: Eosimiidae uważa się za najbardziej zbliżone do korzenia grupy małp właściwych, o najliczniejszych cechach prymitywnych. Eosimiidae są stare – Eosimias żył 45 mln lat temu, kilka milionów lat wcześniej niż Afrasia. I rzeczywiście, występują w Azji.

7. Sami autorzy przyznają, że sprawa jest jednak o wiele bardziej skomplikowana. Na przykład dlatego, że prócz Afarasii i Afrotarsiusa w owym czasie po świecie pomykały już inne spokrewnione małpiatki nie należące do Eosimiidae, na przykład Proteopithecus (w Afryce znaleziono wiele skamieniałości tego gatunku, nawet fragmenty czaszek), bardziej zaawansowany i bliższy odległym przodkom naszych przodków niż Eosimiidae. Albo Myanmarpithecus, też z Birmy, którego szczątki pochodzą nawet sprzed 40 milionów lat. Innymi słowy, o ile nawet inne małpy właściwie wywodzą się z Eosimiidae, to w czasie, o którym mowa, już się z nich były wywiodły czy też wyeowoluowały, i to ładnych parę milionów lat wcześniej.

Jeśli nawet Afrotarsius jest Azjatyckim emigrantem w Afryce, to nie była to ta sama fala emigracji, która do Afryki przyniosła prawdziwych przodków małp właściwych. O ile Eosimiidae można uznać właśnie za grupę, do której należeli przodkowie małp właściwych, o tyle Afrasia i Afrotarsius są późniejszym odgałęzieniami tej grupy — to nie przodkowie małp właściwych, tylko wnuki tych przodków z innej odnogi rodziny.

8. Same cztery zęby Afrasii same w sobie nie są chyba przekonującym dowodem na azjatyckie pochodzenie małp właściwych, ale są jeszcze inne powody. Rzeczywiście, przez lata uważano, że małpy właściwe pochodzą z Afryki; opierało się to m.in. na zębach zwierzątek o nazwach Algeripithecus i Azibius, żyjących w Afryce 50 mln lat temu, na długo przed Afrotarsiusem i Afrasią. Stosunkowo niedawno przekwalifikowano je jednak do grupy małp niewłaściwych, „wilgotnonosych” Strepsirhinii, czyli lemurów, lorisów i palczaków, więc odpadły jako wsparcie hipotezy o afrykańskim pochodzeniu małp właściwych. Rzeczywiście, w ostatnich dziesięcioleciach coraz silniejsza staje się hipoteza o azjatyckim pochodzeniu małp właściwych.

I tutaj właściwie dochodzimy do sedna sprawy. Hipoteza azjatycka jest ściśle związana z odkryciem Eosimiasa dokonanym przez Chrisa Bearda pod koniec lat 90′ ubiegłego wieku. Napisał nawet o tym ksiażkę, The Hunt for the Dawn Monkey, a w niej:

Our goal is to test a bold new hypothesis about anthropoid origins — one that moves the birthplace of these remote human ancestors from Africa to Asia while it ruptures the established evolutionary timetable by tens of millions of years.

Jeśli ktokolwiek naprawdę odwrócił na głowię to, co wiemy o ewolucji małp właściwych, to właśnie Chris Beard, i to dziesięć lat temu.

Literatura

Chaimanee Y et al. & Jaeger JJ (2012). Late Middle Eocene primate from Myanmar and the initial anthropoid colonization of Africa. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America PMID: 22665790

Polecam też świetną stronę o małpach i ich ewolucji: http://www.willighp.de/index.php. Niestety, po niemiecku, ale niczego w przybliżeniu tak kompletnego po angielsku nie znalazłem.