Wyborcza dostarcza, niestety. Pyta, czy kobiety są głupsze.

Post scriptum: jak zauważa komentator Bob tekst Budzicza nie jest aż taki zły, jak go namalowałem; poniosło mnie ze względu na dwie rzeczy. Po pierwsze, takie troche lekceważące zbycie dyskryminacji kobiet w nauce nieprawdziwym argumentem o recenzjach; po drugie, naiwne psycho-ewo.

—

Łukasz Budzicz zadaje pytanie, czy kobiety są głupsze, i twierdzi, że opowie, co o tym pisze nauka. Uznałem, że wypada mi skorygować kilka nieprawd w tym artykule. Najpierw, tradycyjnie, pochwała: w artykule jest sporo źródeł, m.in. bezpośrednio podlinkowane oryginalne prace naukowe. Gratulujemy Gazecie! Osiągnęła standard blogowania popularnonaukowego sprzed dziesięciu lat.

Zacznę od szachów. Rzeczywiście, wśród najlepszych 100 graczy szachowych na świecie nie ma chwilowo ani jednej kobiety. Jednak to, co pisze dalej pan Budzicz, to nieprawda: „Dużo więcej mężczyzn gra w szachy na każdym poziomie, ale im wyżej w rankingu, tym dysproporcja płci się pogłębia (na niekorzyść kobiet).”

Otóż od dawna wiadomo, że ta dysproporcja może wynikać po prostu ze statystycznych właściwości rozkładu wartości maksymalnych. Nawet, jeśli rozkłady osiągnięć kobiet i mężczyzn są identyczne (o takiej samej średniej i wariancji), to wystarczy, że o wiele mniej kobiet gra w szachy¹, by wśród najlepszych graczy praktycznie ich nie było. Niedawno skonfrontowano tę hipotezę z bardzo szczegółowymi danymi z niemieckiej ligi szachowej. Nie tylko okazało się, że rzeczywiście — nie trzeba szukać wyjaśnień kulturowych albo biologicznych; sama statystyka wystarczy, by wyjaśnić to zjawisko. Więcej — najlepsze kobiety, takie jak Judit Polgar są lepsze, niż możnaby oczekiwać z rozkładu wartości maksymalnych.

Drugą ważną kwestią jest to, czy w ogóle umiejętność gry w szachy można uważać za jakąś miarę inteligencji. Budzicz o to nie pyta, a szkoda — bo są prace naukowe, które badały związek między umiejętnością gry w szachy a inteligencją. O dziwo, w najlepszym wypadku można powiedzieć, że ta kwestia nie jest rozstrzygnięta, w najgorszym — że związku nie ma. Pierwszą pracę, która pokazuje że związku nie ma, opublikowano w 1927 roku (cytat za artykułem Merim Bilalić i Petera McLeoda); a są publikacje, które sugerują wręcz coś przeciwnego — Übung macht den Meister, inteligencja tylko przeszkadza².

Kolejna nieprawda w artykule: „Ale recenzowanie artykułów w fizyce i innych naukach jest oparte w dużej mierze na anonimowym peer review (recenzenci artykułów nie znają tożsamości, a więc też płci autora)„.

Pierwsze słyszę, a recenzowałem już trzy artykuły. W tym roku, chociaż ledwie się zaczął. W naukowym mainstreamie recenzent zna autorów, a często autorowie też mogą się domyślić osoby recenzenta (sam czasem nawet podaję swoje nazwisko do wiadomości autorów). Rzeczywiście, double (a nawet triple) blind review stosuje się w niektórych specjalistycznych czasopismach (psychologicznych, materiałoznawstwie i in.) czy nawet dziedzinach; w bardziej ogólnych czasopismach STEM były próby wprowadzenia podwójnie ślepego procesu recenzyjnego (w którym recenzenci nie wiedzą, kim jest autor), ale było to na zasadzie dobrowolnej opcji w paru czasopismach (np. Physical Review), z której mało kto korzystał³.

Na dyskryminację kobiet w nauce są dowody, by tak rzec, naukowe. W słynnym badaniu w 2012 wysyłano CV początkującego naukowca do różnych instytucji naukowych. Część identycznych aplikacji podpisano „John”, a część „Jennifer”. Po pierwsze, John otrzymywał wyraźnie lepszą ocenę i większą początkową pensję (średnia różnica wynosiła 10% — 3,500$ rocznie). Po drugie, niższe płace oferowane kobietom wynikały bezpośrednio z niższej oceny kompetencji (czyli nie np. obaw, że kobieta może zajść w ciążę). Po trzecie, ocena kobiet (ale nie mężczyzn) korelowała z seksizmem osoby oceniającej (mierzonym używaną w psychometrii skalą „modern sexism scale”). Nie jest to ani jedyna, ani nawet pierwsza taka praca.

Oprócz postulowanych różnic w średnim IQ (albo czynnikiem g) między kobietami i mężczyznami postuluje się też czasem inną różnicę w parametrach rozkładu: zmienności. Wśród mężczyzn ma być więcej jednostek o wybitnie wysokich parametrach, jak i takich, którzy mają wyjątkowo niskie wartości IQ czy g. To by miało tłumaczyć, dlaczego tak mało kobiet ma nagrodę Nobla z fizyki (albo medal Fieldsa).

Ciężko mi ocenić całą literaturę, ale z całą pewnością nie osiągnięto tu jeszcze konsensusu. Różnicy w zmienności przeczą zarówno wnioski cytowanej przeze mnie wcześniej Elizabeth Spelke, jak i metaanalizy stojącego po drugiej stronie barykady Paula Irwinga. Za różnice w liczbie otrzymanych Nobli może odpowiadać też opisany powyżej efekt statystyczny, jak i zwyczajna, powszednia dyskryminacja.

Na koniec jeszcze jedna rzecz, która mnie od tego artykułu odrzuciła. Nie tyle rzecz, co wyjęta z nosa konfabulacja:

Źródłem tych różnic jest, jakżeby inaczej, przede wszystkim ewolucja. U ludzi, tak jak u praktycznie wszystkich ssaków, to samice ponoszą większe koszty reprodukcji. Będą więc bardziej wybredne w doborze partnerów. Samiec musi sobie czymś „zasłużyć” na możliwość spółkowania. Majątek, wybitne osiągnięcia naukowe i artystyczne, wysoka pozycja polityczna są dla kobiet sygnałami, że mężczyzna ma wysoką biologiczną jakość. I to mężczyźni będą chcieli (średnio) poświęcić więcej, albo podjąć większe ryzyko, żeby odnieść sukces.

Bardzo charakterystyczne, że w przytoczonym ustępie nie ma ani jednego odnośnika. To jest dokładnie ten rodzaj konfabulacji, przenoszących niektóre ewolucyjne badania na kulturę ludzką, przed którymi zawsze ostrzegam swoich studentów ewolucjonizmu. To jest „Kobiety są z Uranu, a mężczyźni z 1992 QB1”. To jest poradnik psychologiczny mistrza podrywu. Pozwolę sobie przytoczyć tutaj wnioski z artykułu V.S. Ramachandrana, „Dlaczego dżentelmeni wolą blondynki”:

Podsumowując, sugeruję że dżentelmeni wolą blondynki by móc lepiej wykrywać wczesne infekcje pasożytnicze i objawy starzenia — jedno i drugie pośrednio redukują płodność i przeżywalność potomstwa.

Tak, to parodia. Neurobiolog Vilanayur Ramachandran zrobił im Sokala. I tak, nabrali się.

Nie ma wątpliwości, że ewolucja ukształtowała naszą psychikę, tak jak i nie ma wątpliwości co do roli kultury. Jest miejsce na ewolucyjne badania psychiki ludzkiej. Ale to powyżej to przykład, jak o tym nie należy pisać — to bajka opierająca się tyleż na prymitywnym postrzeganiu ewolucji, co braku szacunku dla potęgi ludzkiej kultury.

---

¹Inna sprawa oczywiście to to, dlaczego kobiety rzadziej grywają w szachy. Może są zbyt inteligentne na taką nudną rozrywkę?
²To badanie na bardzo małej grupie, więc nie uogólniałbym.
³Mógłbym się powstrzymać od osobistego przytyku, i pewnie powstrzymałbym się, gdyby nie chodziło o artykuł w gazecie o takim zasięgu — Budzicz po prostu ma małe doświadczenie w publikowaniu w mainstreamowych czasopismach naukowych.