Miejskie legendy grypowe

Blog nadal chory na grypę. W dzisiejszym odcinku kilka popularnych nieporozumień dotyczących grypy.

Grypa jest nieszkodliwa / wszyscy umrzemy na grypę: Grypa A(H1N1) to nie czarna śmierć, ale też nie lekki katar. Od grypy sezonowej różni ją kilka niepokojących szczegółów (np. ciężki przebieg choroby nawet u osób z silnym układem odpornościowym, co wywołuje skojarzenia z epidemią 1918). Nawet, jeśli bez hospitalizacji i podawania leków antywirusowych śmiertelność pozostanie na obecnym, porównywalnym z grypą sezonową poziomie, to jeśli epidemia się rozszerzy, mogą być kłopoty.

Naukowcy nie są wiarygodni, bo mają powiązania z koncernami farmaceutycznymi: To prawda, wielu naukowców, zwłaszcza w medycynie, ma takie powiązania. Jest na to jednak pewien sposób. Publikacja naukowa różni się zasadniczo od tekstu reklamowego lub artykułu prasowego tym, że szczegółowo wylicza (i) źródła (ii) metody (iii) wnioski i spekulacje. Mogą być dwa źródła danych i metod w publikacji naukowej: (i) inne publikacje oraz (ii) własne eksperymenty i obliczenia. Eksperymenty muszą być opisane tak, żeby każdy inny specjalista mógł je powtórzyć. Kluczowe dane muszą być dostępne dla każdego. Wnioski, hipotezy i spekulacje wyciągnięte z wyników muszą być wyraźnie rozdzielone od „twardych” danych i wyników. Wszystkie eksperymenty muszą być udokumentowane w dzienniku laboratoryjnym, wszystkie wyniki i materiały muszą być zachowane w postaci oryginalnej (np. zdjęcia z mikroskopu, badane próbki, preparaty itd).

Kiedy rozpoczynałem pracę w jednym z instytutów Maxa Plancka musiałem podpisać oświadczenie, że przyjmuję do wiadomości i zamierzam stosować „Rules of good scientific practice”.

Wyniki badań można retuszować, można „chować pod dywan” (np. poświęcając im niewiele miejsca w publikacji) wyniki nie pasujące do hipotezy, można opierać wnioski na wątłych podstawach eksperymentalnych… ale wymogi publikacji naukowych sprawiają, że takie manipulacje są niezwykle mało skuteczne — jeśli każdy może powtórzyć obliczenia, nie ma sensu ich fałszować. W praktyce, jedynym skutecznym sposobem wprowadzenia czytelnika w błąd jest bezczelne fałszerstwo, i to począwszy od dzienników laboratoryjnych. Takie przypadki się zdarzają, lecz doświadczenie pokazuje, że takie rzeczy kończą się złamaniem kariery naukowej oszusta. Im jakiś temat jest gorętszy, tym więcej innych badaczy będzie próbowało powtórzyć wyniki (a mogą, bo mają dostęp do dokładnie opisanych metod). I zawsze znajdzie się jakieś czasopismo, które chętnie opublikuje nawet bardzo kontrowersyjną pracę. Czasopismom zależy na pracach często cytowanych (bo to zwiększa ich impact factor), a publikacje kontrowersyjne i idące pod prąd utartym poglądom mają ich za zwyczaj bardzo dużo. Gdy pojawia się oskarżenie o fałszerstwo, sprawdza się wszystkie oryginalne wyniki i zachowane dzienniki naukowca.

A(H1N1) został stworzony przez człowieka: Wbrew pozorom, nie jest to do końca legenda miejska rozpowszechniana przez świrów w internecie. Z początkiem maja tego roku Adrian Gibbs (emerytowany, lecz wciąż publikujący w najlepszych czasopismach specjalista od grypy) ogłosił swoje nieopublikowane badania. Według Gibbsa, wynikało z nich, że wirus ewoluował znacznie szybciej, niż można tego oczekiwać na podstawie naszej znajomości biologii wirusa grypy. Gibbs zaproponował dwie hipotezy: (i) wirus przeskoczył na człowieka z pośrednictwem dodatkowego gospodarza, oraz (ii) wirus został niechcący stworzony w trakcie tworzenia nowej szczepionki. Oczywiście, w prasie mysz urosła do rozmiarów słonia.

Niestety, Gibbs, mimo wielokrotnych obietnic, do tej pory nie opublikował swoich badań, a jedynie hipotezy i postulat dalszych badań. Dlatego nie można stwierdzić (patrz wyżej), na jakiej podstawie właściwie wysnuł swoje wnioski. Rzeczywiście, w maju nie było jeszcze zbyt wielu informacji na temat wirusa grypy, jednak późniejsi badacze mieli do dyspozycji znacznie więcej sekwencji wirusa. Każdy może sobie te sekwencje ściągnąć i przekonać się, jak wyglądała ewolucja wirusa.

Naukowcy i specjaliści się nie szczepią: W ogólności to nieprawda; jeśli chodzi o szczepionkę na A(H1N1), to półprawda albo jedna-trzecia-prawdy.

Jakiś czas temu, Internet obiegła informacja, że połowa brytyjskich lekarzy nie zamierza się szczepić. Okazało się, że gazeta „Pulse”, która przeprowadzała ankietę, spytała… piętnastu lekarzy. Nawet zakładając reprezentatywność takiej próbki, to wynik „50%” obarczony jest olbrzymim błędem — 95% przedział ufności wynosi mniej więcej od 25 do 70% (zakładając, że siedmu z piętnastu lekarzy chce się zaszczepić). Innymi słowy, równie dobrze może być to 25%, jak i 70%. W badaniu miesięcznika „GP”, w którym próbka wynosiła 216, 29% (CI 95% od 24 do 36%) lekarzy nie zamierzało się zaszczepić.

Ale to tak na marginesie — przykład, że zawsze trzeba pytać o wielkość próby. Szacunek 30-50% lekarzy, którzy nie chcą się zaszczepić, wydaje się być w miarę realistyczny, bo także inne ankiety otrzymują podobne wyniki. Moje własne anegdotyczne obserwacje też zresztą potwierdzają te liczby. Oczywiście, o wiele ciekawiej byłoby spytać, ilu specjalistów — wakcynologów, wirusologów i epidemiologów — zdecydowało się zaszczepić, ale takich badań chyba nikt nie przeprowadził.

Specjaliści twierdzą: maski ochronne nie chronią przed grypą. Nieprawda, nawet domowej roboty maski chronią, chociaż oczywiście nie chronią w stu procentach. Poza tym, ich zadaniem jest nie tylko ochrona nas przed zakażeniem, ale, jeśli złapiemy grypę — ochrona innych. Maska spowalnia roznoszenie wirusa drogą kropelkową (kiedy kichamy lub kaszlemy).